درخصوص کسانی که سابقه محکومیت کیفری به مجازات‌های غیر از موارد مندرج در بندهای سه گانه ماده 25 قانون مجازات اسلامی دارند یا محکومیت آنها ناشی از ارتکاب جرایم غیر عمدی است، آیا باید آنها را فاقد سابقه کیفری اعلام نمود یا اینکه اعلام شود فاقد سابقه موثر کیفری هستند. همچنین آیا میان کسانی که بازداشت شده‌اند و نهایتاً در خصوص آنان حکم برائت یا قرار منع تعقیب صادر و قطعی شده است، از حیث چگونگی نحوه اعلام سابقه تفاوتی وجود دارد (اعلام فاقد سابقه کیفری یا فاقد سابقه موثر کیفری)؟
نظر هیئت عالی
نظریه اداره حقوقی به شماره 7/94/2831 – 1394/10/16 به شرح زیر مورد تایید اعضای هیات عالی است. ملاک صدور گواهی عدم سوء پیشینه مفاد ماده 25 قانون مجازات اسلامی 1392 است و صرفاً محکومیت قطعی در جرایم عمدی طبق ماده مذکور، محکوم‌علیه را در مدت‌های مقرر در ذیل این ماده از حقوق اجتماعی به عنوان مجازات تبعی محروم می‌کند. بنابراین، در غیر موارد مذکور در بندهای ذیل ماده مذکور و نیز در موارد مشمول بندهای مذکور که حکم محکومیت قطعی در جرم عمدی به طور کامل، اجرا و مواعد مقرر در ماده فوق الذکر نیز منقضی شده است، محکوم‌علیه فاقد سوء پیشینه است و باید گواهی عدم سوء پیشینه کیفری (در صورت تقاضا) صادر گردد و لزومی به درج محکومیت در گواهی صادره به نحوی که در استعلام آمده نیست.
نظر اکثریت
چنانچه کسی دارای سابقه محکومیت قطعی به یکی از مجازات‌های موضوع ماده 25 قانون مجازات اسلامی بود و هنوز مدت‌های اعلامی در آن ماده برای اعاده حیثیت منقضی نشده بود باید وی را دارای سابقه محکومیت کیفری اعلام نماییم و سایر افراد یعنی کسانی که هیچ‌گاه محکوم به تحمل هیچ مجازاتی نشده‌اند و کسانی که محکوم به مجازات‌های غیر از موارد مندرج در ماده مارالذکر شده‌اند اعم از بازداشت و صدور حکم برائت بعدی یا محکومیت بابت جرم غیر عمدی فاقد سابقه اعلام شوند زیرا در ماده 25 قانون مجازات اسلامی از عبارت محکومیت مؤثر استفاده نشده و صرفاً کلمه محکومیت به کار رفته و در تبصره 1 این ماده اعلام شده مراتب محکومیت در پیشینه کیفری درج می‌شود.
قانون‌گذار اعلام کرده در گواهی‌های صادره محکومیت منعکس نمی‌شود و این موضوع برای پرهیز از برچسب زنی به افراد است زیرا اکثر مراجعی که سابقه افراد را استعلام می‌گیرند تفاوتی میان محکومیت مؤثر و غیرمؤثر قائل نیستند و حتی در صورت اعلام فاقد سابقه محکومیت مؤثر یا دارای سابقه محکومیت غیرمؤثر ممکن است افراد را از برخی حقوق قانونی محروم نمایند. با دقت در کلیت قانون مشاهده می‌شود هر گاه مخاطب و مجری امر قانون‌گذار، مقام قضایی بوده مانند بحث تعویق صدور حکم، تعلیق اجرای مجازات و … محکومیت مؤثر مورد توجه قرار گرفته و این نشان می‌دهد محکومیت مؤثر و غیر مؤثر فقط باید به قضات و دادگاه‌ها اعلام شود نه به مراجع غیر از آن.
نظر اقلیت
باید سه گزینه در اعلام وضعیت به کار گیریم: دارای سابقه محکومیت مؤثر، فاقد سابقه محکومیت مؤثر و فاقد سابقه محکومیت. زیرا میان کسی که اصلاً محکومیتی نداشته و کسی که محکوم به مجازاتی غیر از موارد مندرج در ماده شده باید تفاوت وجود داشته باشد و عادلانه نیست که نتیجه استعلام در مورد چنین اشخاصی مثل هم باشد.
نظر ابرازی
باید از دو گزینه دارای سابقه محکومیت مؤثر و فاقد سابقه محکومیت مؤثر استفاده کنیم. با تصویب ماده 25 قانون مجازات اسلامی، قانون‌گذار افرادی که محکوم به برخی مجازات‌های شدید شده‌اند از برخی حقوق اجتماعی محروم نموده و سایر افراد از این حقوق محروم نیستند در حقیقت افراد جامعه به دو دسته تقسیم شده‌اند و همین دو عبارت در توصیف وضعیت آنان به کار می‌رود. با توجه به پیش‌بینی عبارات محکومیت مؤثر کیفری در این قانون، ذکر عبارت فاقد سابقه محکومیت فاقد وجاهت قانونی است.
انقضای موارد مقرر در ماده 25 قانون مجازات اسلامی جهت انتفای سابقه محکومیت موثر کیفری
در مواردی که قانون‌گذار فقدان سابقه مؤثر کیفری را شرط دانسته است؛ آیا فقدان سابقه مؤثر مطلقاً ملاک است و یا با انقضای مواعد مذکور در ماده 25 قانون مجازات اسلامی، شخص فاقد سابقه مؤثر کیفری محسوب می‌گردد؟
نظر هیئت عالی
در فرض سؤال که شخص به لحاظ مجازات تبعی از حقوق اجتماعی محروم می‌شود، با انقضای موارد مقرر در ماده 25 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 92 به استثنای مواردی که محرومیت از حقوق اجتماعی دائمی است، اعاده حیثیت حاصل می‌شود و درنتیجه فرد بدون سابقه محکومیت مؤثر کیفری در نظر گرفته می‌شود.
نظر اکثریت
سابقه مؤثر کیفری در ماده 40 قانون مجازات اسلامی تعریف شده است و با انقضای مواعد قید شده در ماده 25 قانون مجازات اسلامی، تأثیر سابقه از بین خواهد رفت و فرد فاقد سابقه مؤثر محسوب گشته و امکان اعطای تأسیساتی که قانون‌گذار فقد سابقه مؤثر را شرط دانسته، وجود دارد.
نظر اقلیت
آنچه مدنظر قانون‌گذار بوده عدم وجود سابقه ارتکاب بزه‌هایی خاص بوده و مطابق ماده 25 قانون مجازات اسلامی سوابق در پیشینه کیفری درج می‌گردد؛ لذا ارتکاب بزه‌هایی که ارتکاب آنها باعث ایجاد سابقه مؤثر می‌گردد، صرف‌نظر از مواعد امکان اعطای تأسیسات قانونی که فقد سابقه مؤثر کیفری در آن شرط است را از بین میبرد.