نقل و انتقال سهام شرکت سهامی خاص چگونه است؟ کاملترین راهنما
نقل و انتقال سهام یکی از مهمترین تغییرات شرکتها خصوصاً شرکت سهامی خاص است، نقل و انتقال سهام شرکت سهامی خاص دارای تشریفات و مراحل خاصی است که دانستن آن برای سهامداران و مدیران شرکت سهامی خاص بسیار مهم و حیاتی است. در این نوشته بصورت کامل و جزء به جزء با مراحل نقل و انتقال سهام شرکت سهامی خاص در اداره ثبت شرکت سهامی خاص و همچنین انواع و اقسام سهام آشنا می شوید.
نقل و انتقال سهام و مراحل ثبت شرکت چگونه است؟ سهام به چه معناست و بطور کل چند نوع سهام وجود دارد و هر کدام چه نکات و مزایایی دارد؟ پرداخت مالیات نقل و انتقال سهام بر عهده کیست؟ مراحل نقل و انتقال سهام شرکت سهامی خاص در اداره ثبت شرکتها چیست؟ در این نوشته بصورت جامع و کامل به این سوالات پاسخ داده‌ایم و همچنین نحوه نقل و انتقال سهام در شرکت سهامی خاص را بصورت مفصّل تشریح کرده‌ایم که در ادامه مطالعه می‌فرمائید.
نقل و انتقال سهام در شرکت سهامی خاص از مواردی است که ممکن است در طول حیات یک بارها و بارها اتفاق بیفتد و به دلیل حساسیت‌های خاصی که دارد، دارای اهمیت بسزایی است.
طبق رویه معمول و جاری، بسیاری از شرکت‌های سهامی (علی الخصوص شرکت‌های سهامی خاص) فاقد دفتر ثبت سهام و همچنین فاقد برگ سهم هستند که این موضوع مالکیت اشخاص را در چنین شرکت‌هایی با مخاطرات بسیاری مواجه می‌سازد.
جهت جلوگیری از این مخاطرات و مشکلات و برای اطلاع هرچه بیشتر سهامداران شرکت سهامی و افرادی که تصمیم به خرید و یا فروش سهام شرکت سهامی خاص دارند، در این مقاله ضمن تعریف سهام و آشنایی با انواع سهام و نکات مهم آنها، به توضیح چگونگی نقل و انتقال سهام در شرکت سهامی خاص و مدارک مورد نیاز جهت ثبت آن در اداره ها می‌پردازیم.
تعریف سهام
با توجه به تعریفی که ماده ۲۴ لایحه اصلاحی قانون تجارت از سهام ارائه نموده است، باید بگوئیم سهم قسمتی از سرمایه شرکت سهامی (اعم از سهامی خاص و سهامی عام) است که مشخص کننده میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی است و ورقه سهم، سند قابل معامله‌ای است که نماینده تعداد سهامی است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد.
در واقع کل سرمایه شرکت به قطعات سهام تقسیم می‌شود و جمع مبلغ اسمی سهام در شرکت سهامی، معرف سرمایه شرکت فوق است. طبق ماده ۳۲ لایحه اصلاحی قانون تجارت، مبلغ اسمی سهام و همچنین قطعات سهام، در صورت تجزیه باید متساوی باشد.
نکته: کلمه سهام مخصوص شرکت‌های سهامی اعم از سهامی خاص و سهامی عام است و در سایر شرکتها مانند شرکت با مسئولیت محدود، شرکت تعاونی، شرکت تضامنی و غیره، بجای آن از عبارت “سهم الشرکه” استفاده می‌شود.
از همین رو است که در شرکت سهامی خاص به شرکاء شرکت، “سهامدار” گفته می‌شود و در شرکت‌هایی مانند شرکت با مسئولیت محدود، تعاونی، تضامنی و غیره، به شرکاء شرکت، “صاحبان سهم الشرکه” گفته می‌شود.
انواع سهام
مطابق با لایحه اصلاحی قانون تجارت و همچنین با استناد به قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام، سهام شرکت دارای دو نوع کلی “سهام با نام” و “سهام بی نام” است ولی انواع دیگری از سهام وجود دارد که زیر مجموعه این دو نوع کلی قرار می‌گیرند و برای آشنایی هرچه بیشتر شما عزیزان، آنها را برایتان شرح می‌دهیم:
الف) سهام بی نام
طبق ماده ۳۹ لایحه اصلاحی قانون تجارت، سهام بی نام سهمی است که به صورت سند در وجه حامل تنظیم می‌شود و هر شخصی که آن را در اختیار داشته باشد، مالک این نوع سهم شناخته می‌شود، مگر آنکه خلاف آن ثابت بشود. همچنین نقل و انتقال سهام بی نام به صرف قبض و اقباض صورت می‌گیرد و نیاز به رعایت تشریفات خاصی ندارد.
نکات مهم سهام بی نام
۱– در شرکت‌های سهامی اعم از سهامی خاص و سهامی عام، هیچ منعی برای “بانام” بودن تمام سهام شرکت وجود ندارد ولی تمام سهام هیچ یک از شرکت‌های سهامی نمی‌تواند “بی نام” باشد.
زیرا اعضای هیات مدیره شرکت‌های سهامی مکلف‌اند به تعداد مقرر در اساسنامه و یا به تعدادی که بعداً مجمع عمومی فوق العاده شرکت تعیین می‌نماید، دارای سهام وثیقه باشند که این سهام مطابق با ماده ۱۱۴ لایحه اصلاحی قانون تجارت، حتماً باید بانام باشد و همانطور که از نام آن پیداست، چنین سهامی، وثیقه عملکرد مدیران شرکت است و برای جبران خسارات ناشی از تقصیرات احتمالی مدیران شرکت در نظر گرفته می‌شود و همچنین لازم به ذکر است که این نوع سهام غیر قابل انتقال است و تا زمان ارائه مفاصا حساب دوران تصدی مدیران در شرکت، در صندوق شرکت به عنوان وثیقه و ضمانت باقی خواهد ماند.
۲– برخی شرکت‌های سهامی عام، به منظور رعایت هرچه بیشتر حقوق صاحبان سهام و همچنین به منظور رعایت و حفظ نظم عمومی، نمی‌توانند هیچگونه سهام بی نامی داشته باشند. مانند: بانک‌ها، شرکت‌های بیمه، انبارهای عمومی و شرکت‌های هواپیمایی
ب) سهام بانام
برگرفته از ماده ۴۰ لایحه اصلاحی قانون تجارت، سهام با نام همانطور که از اسم آن پیداست، سهامی است که مالک آن مشخص و معین است و چنین سهامی جزء دارایی‌های شخصی است که سهام فوق، در دفتر سهام شرکت به نام وی به ثبت رسیده باشد.
نکات مهم سهام بانام
۱– مطابق ماده ۴۰ لایحه اصلاحی قانون تجارت، نقل و انتقال سهام بانام، باید در دفتر سهام شرکت به ثبت برسد و انتقال دهنده یا وکیل یا نماینده قانونی او باید انتقال را در دفتر انتقال سهام امضاء کند.
۲– بر اساس ماده قانونی فوق الذکر، در مواردی که تمامی مبلغ اسمی سهام بانام پرداخت نشده باشد و شخص دارنده تصمیم به انتقال آن را داشته باشد، باید نشانی کامل انتقال گیرنده نیز در دفتر ثبت سهام شرکت قید شود و به امضاء انتقال گیرنده یا وکیل یا نماینده قانونی او برسد.
۳– چنانچه نقل و انتقال سهام با نام بر خلاف تشریفات ماده لایحه اصلاحی قانون تجارت (مذکور در دو بند قبلی) و همچنین بر خلاف اساسنامه شرکت انجام بگیرد، از نظر شرکت و اشخاص ثالث فاقد اعتبار است و در نتیجه صاحب چنین سهمی از برخی از مهمترین حقوق خود محروم خواهد ماند و درست در چنین مواردی است که سهامداران شرکت و همچنین خود شرکت با چالش‌ها و مشکلات مهم و بزرگی مواجه می‌شوند.
لذا برای پیشگیری از بروز چنین مشکلاتی و همچنین برای انجام دقیق تمامی موارد قانونی مربوط به نقل و انتقال سهام شرکت سهامی خاص و نقل و انتقال سهام شرکت سهامی عام، با کارشناسان و وکلای موسسه حقوقی مشهور در تماس باشید.
۴– چنانچه اشخاص محجور و یا اشخاص صغیر در زمره سهامداران شرکت وجود داشته باشند، به منظور حفظ هرچه بهتر حقوق آنها، باید سهامشان حتماً از نوع بانام باشد.
پ) سهام ممتاز
مطابق با تبصره ۲ ماده ۲۴ لایحه اصلاحی قانون تجارت، سهام ممتاز سهامی است که با رعایت مقررات قانون تجارت، دارای مزایای خاص و ویژه‌ای باشد. مانند آنکه به دارنده چنین سهامی سود بیشتری تعلق بگیرد، برای دارنده چنین سهامی حق رای بیشتری در مجامع عمومی قائل شوند، اعضاء هیات مدیره و یا مدیر عامل شرکت صرفاً از بین دارندگان سهام ممتاز انتخاب شوند، دارندگان سهام ممتاز دارای حق تقدم خرید سهام جدید شرکت باشند، دارندگان سهام ممتاز در صورت انحلال شرکت دارای حقوق و مزایای بیشتری نسبت به سایرین باشند، دارندگان چنین سهامی امکان استفاده ویژه از اموال، دارایی‌ها و املاک شرکت داشته باشند و امتیازاتی از این دست.
نکات مهم سهام ممتاز
۱– در نظر گرفتن سهام ممتاز یا توسط مجمع عمومی موسسین شرکت و در هنگام تنظیم و تصویب اساسنامه شرکت صورت می‌گیرد که در اساسنامه شرکت و همچنین در روزنامه رسمی ثبت تاسیس شرکت و روزنامه کثیرالانتشار مربوط به آگهی‌های شرکت منعکس و قابل مشاهده است و یا بعداً توسط مجمع عمومی فوق العاده شرکت تصمیم گیری و تصویب می‌شود که این موضوع در روزنامه رسمی ثبت تغییرات شرکت و روزنامه کثیرالانتشار مربوط به آگهی‌های شرکت قابل مشاهده است
۲– امتیازات مربوط به سهام ممتاز و همچنین نحوه و تشریفات مربوط به استفاده از امتیازات مربوط به سهام ممتاز، باید به صورت کاملاً واضح قید شود
۳– هر گونه تغییری در امتیازات وابسته به سهام ممتاز باید یا به تصویب مجمع عمومی فوق العاده شرکت برسد و یا با جلب موافقت دارندگان نصف به علاوه یک (1+50) این گونه سهام انجام بگیرد
۴– در شرکت‌های سهامی عامی که در بورس پذیرفته شده‌اند، معمولاً سهام ممتاز وجود ندارد و بیشتر سهام شرکت‌های سهامی عام پذیرفته شده در بورس از نوع سهام بانام و عادی است
۵– برگرفته از تبصره ۲ ماده ۲۴ لایحه اصلاحی قانون تجارت، فقط بخشی از سهام شرکت می‌تواند از نوع سهام ممتاز باشد و ناگفته پیداست که اگر برای تمام سهام یک شرکت، امتیازاتی یکسان در نظر گرفته شود، چنین سهامی به دلیل آنکه مزیتی خاص و انحصاری ندارد، اساساً به کار بردن وصف ممتاز برای آن بی معنی و اصطلاحاً سالبه به انتفاع موضوع است
۶– دلیل اختصاص سهام ممتاز ممکن است مواردی همچون دانش شخص مورد نظر، تخصص خاص و ویژه در اموری همچون تجارت، داشتن اعتبار و روابط خاص، داشتن فکر و ایده‌ای ناب و اختراع و مواردی از این دست باشد.
به همین دلایل است که اختصاص سهام ممتاز به صاحب آن در اکثر موارد جنبه فردی دارد و به جهت آنکه قائم به شخص است، با فوت شخص و یا انتقال آن، امتیازات مربوط به آن از بین میرود و اینگونه سهام به سهام عادی تبدیل می‌شوند که معمولاً این موارد مهم در اساسنامه شرکت یا در صورتجلسه مجمع عمومی فوق العاده‌ای که سهام ممتاز را تصویب می‌نماید ذکر می‌گردد.
از آنجائیکه احراز از بین رفتن امتیازات مربوط به سهام ممتاز، برای ادارات ثبت شرکتها و موسسات غیر تجاری غیر ممکن است، کارشناسان و وکلای موسسه حقوقی مشهور توصیه می‌نمایند در چنین مواقعی و به منظور جلوگیری از بروز مشکلات حقوقی احتمالی، این موضوع را با تشکیل مجمع عمومی فوق العاده و تصویب این مجمع و با اصلاح اساسنامه به اطلاع مرجع ثبتی برسانید.
ت) سهام وثیقه
سهام وثیقه که به نام سهام وثیقه مدیران نیز شناخته می‌شود، صرفاً در مورد اعضاء هیات مدیره شرکت‌های سهامی وجود دارد و از این نوع سهام در مواد ۱۱۴ و ۱۱۵ لایحه اصلاحی قانون تجارت نام برده شده است.
نکات مهم سهام وثیقه
۱– هیات مدیره شرکت‌های سهامی صرفاً باید از بین سهامداران شرکت انتخاب شوند و به منظور وجود تضمینی برای جبران خساراتی که ممکن است از سوء مدیریت و تقصیرات احتمالی مدیران شرکت وارد شود، در نظر گرفته می‌شود
۲– سهام وثیقه الزاماً از نوع سهام بانام است و قابل نقل و انتقال نیست
۳– زمانی که مدیر یا مدیران شرکت مفاصا حساب دوران تصدی و مدیریت خود در شرکت را ارائه ننمایند، سهام وثیقه در صندوق شرکت به عنوان وثیقه و ضمانت باقی خواهد ماند
ث) سهام مدیریتی
مطابق با بند ۶ از ماده ۱ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام، سهام مدیریتی مقدار سهامی از یک شرکت است که دارنده آن، طبق اساسنامه شرکت اختیار تعیین حداقل یک عضو را در هیات مدیره شرکت دارد.
ج) سهام کنترلی
مطابق با بند ۷ از ماده قانونی مذکور در بند قبلی، سهام کنترلی حداقل سهامی است که دارنده آن نیاز دارد تا بوسیله آن بتواند اکثریت اعضاء هیات مدیره شرکت را انتخاب نماید تا از این طریق هدایت و کنترل شرکت را به اشخاصی که خودش می‌خواهد بسپارد.
تشریفات قانونی مربوط به نقل و انتقال سهام
تشریفات نقل و انتقال سهام با نام و بی نام با یکدیگر متفاوت است که در ذیل هر دو را بررسی می‌نماییم:
الف) تشریفات نقل و انتقال سهام بی نام
بر اساس ماده ۳۹ لایحه اصلاحی قانون تجارت، سهام بی نام بصورت سند در وجه حامل تنظیم می‌شود و شخصی که آن را در اختیار دارد، مالک و صاحب آن محسوب می‌شود، مگر آنکه خلاف آن ثابت شود، لذا نقل و انتقال سهام بی نام به صرف قبض و اقباض صورت می‌گیرد و نه نیاز به تصویب مجمع خاصی دارد و نه نیاز به ثبت در مرجع ثبت شرکتها دارد و بنابراین باید گفت که نقل و انتقال سهام بی نام هیچگونه تشریفاتی ندارد.
ب) تشریفات نقل و انتقال سهام بانام
مطابق ماده ۴۰ لایحه اصلاحی قانون تجارت، نقل و انتقال سهام بانام باید در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت برسد و انتقال دهنده یا وکیل یا نماینده قانونی وی باید انتقال را در دفتر مذکور امضاء کند.
همچنین در مواردی که تمامی مبلغ سهم مورد نقل و انتقال، پرداخت نشده باشد، باید آدرس کامل انتقال گیرنده نیز در دفتر ثبت سهام شرکت قید شود و به امضاء انتقال گیرنده یا وکیل یا نماینده قانونی او برسد.
در صورتی که نقل و انتقال سهام با نام مطابق با تشریفات فوق الذکر انجام نشود، علی الخصوص آنکه در دفتر ثبت سهام شرکت ثبت نشود، چنین نقل و انتقالی در مقابل شرکت و اشخاص ثالث قابل استناد نیست، اما این غیر قابل استناد بودن به معنای باطل بودن معامله نقل و انتقال سهام نیست بلکه بین طرفین کاملاً معتبر است و خریدار می‌تواند با مراجعه به دادگاه حقوقی، الزام فروشنده را جهت انجام تشریفات رسمی نقل و انتقال سهام شرکت، از دادگاه درخواست نماید.
آیا نقل و انتقال سهام نیاز به موافقت سهامداران دیگر دارد؟
برای پاسخ به این سوال باید بین شرکت سهامی خاص و سهامی عام قائل به تفکیک شویم که در ادامه شرایط نقل و انتقال سهام را در هر دو شرکت بررسی می‌نماییم:
الف) شرکت سهامی عام
مطابق با ماده ۴۱ لایحه اصلاحی قانون تجارت، در شرکت سهامی عام، نقل و انتقال سهام نمی‌تواند مشروط به موافقت مدیران یا مجامع عمومی صاحبان سهام بشود. بنابراین در مورد شرکت سهامی عام، حتی اگر در اساسنامه شرکت و یا در قرارداد جداگانه، نقل و انتقال مشروط به کسب موافقت مدیران یا مجامع عمومی شود، چنین شرطی بلا اثر است و دارندگان سهام می‌توانند بدون کسب موافقت مدیران و یا مجامع عمومی، نسبت به نقل و انتقال آن اقدام نمایند.
ب) شرکت سهامی خاص
در مورد شرکت سهامی خاص، قانون ساکت است و هیچ مقرره خاصی در مورد آن وجود ندارد، اما با توجه به رویه عملی موجود در اداره ثبت شرکتها که البته توسط دادگاه‌ها نیز مورد قبول است و همچنین با توجه به نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه به شماره ۷/۶۷۵۴ مورخ ۱۳۷۳/۱۰/۱، نقل و انتقال سهام در شرکت سهامی خاص می‌تواند با قید در اساسنامه شرکت، مشروط به موافقت مدیران شرکت و یا مجمع عمومی صاحبان سهام گردد و قانونی که این موضوع را منع کرده باشد وجود ندارد.
بنابراین در مورد شرکت سهامی خاص، چنانچه شرکاء تصمیم داشته باشند که نقل و انتقال سهام مشروط به موافقت مدیران و یا مشروط به موافقت مجامع عمومی باشد، می‌توانند این موضوع را در اساسنامه شرکت قید نمایند و یا چنانچه این موضوع در اساسنامه شرکت وجود نداشته باشد، با تشکیل مجمع عمومی فوق العاده این موضوع مورد مشورت و تصمیم گیری قرار بگیرد و با تصویب مجمع عمومی فوق العاده شرکت و اصلاح ماده مربوطه در اساسنامه، از این پس نقل و انتقال سهام در شرکت سهامی خاص مشروط به موافقت مدیران شرکت و یا مجامع عمومی صاحبان سهام شود.
مدارک لازم برای نقل و انتقال سهام
۱– اصل گواهی پرداخت مالیات نقل و انتقال سهام (صادره از اداره مالیات)
۲– کپی روزنامه رسمی ثبت تغییرات شرکت (درصورت وجود تغییرات در شرکت باید تغییرات انجام شده را در روزنامه رسمی آگهی کنید)
۳– اصل صورتجلسه مجمع عمومی فوق العاده و یا اصل صورتجلسه هیات مدیره شرکت (بسته به مورد)
۴– اصل وکالتنامه وکیل دادگستری (چنانچه مراجعه به اداره ثبت شرکتها و انجام امور مربوط به ثبت تغییرات شرکت را به وکیل دادگستری سپرده‌اید)
۵– مستندات مربوط به رعایت تشریفات دعوت از مجمع عمومی فوق العاده و یا هیات مدیره شرکت (چنانچه جلسه مذکور با حضور اکثریت شرکاء تشکیل شده باشد و نه تمامی شرکاء)
در پایان لازم به ذکر است چنانچه در ارتباط با نقل و انتقال سهام شرکت سهامی خاص در سامانه سوالی دارید که با مطالعه این مقاله احیاناً همچنان بدون پاسخ باقی مانده است و یا اگر تصمیم به نقل و انتقال سهام و تنظیم صورتجلسه مربوط به آن و در نهایت ثبت آن در اداره ثبت شرکتها دارید و نیاز به راهنمایی و مشاوره دارید، می‌توانید ضمن تماس با موسسه حقوقی مشهور از راهنمایی و مشاوره‌های تخصصی کارشناسان با تجربه و وکلای پایه یک موسسه بهره‌مند شوید.